Về những cách quan sát tác phẩm nghệ thuật

Để hiểu được một tác phẩm nghệ thuật thường không đơn giản và do đó cần có một số phương pháp giải thích nhất định để giải mã những bí ẩn đằng sau nó hoặc để hoàn thiện một câu chuyện về nó.

Nguồn: Prof. Terry Barrett (University of North Texas), Prof. Emeritus (The Ohio State University),  The importance of teaching interpretation, Magazine: Fate in Review, Volume 32, 2010-2011, ISSN: 1090-3372, University of Montana, US. 

Biên dịch: Đào Lê Na.

Để hiểu được một tác phẩm nghệ thuật thường không đơn giản và do đó cần có một số phương pháp giải thích nhất định để giải mã những bí ẩn đằng sau nó hoặc để hoàn thiện một câu chuyện về nó. Đó là lý do tại sao có rất nhiều công trình nghiên cứu cách giải thích Nghệ thuật hay môn Giải thích Nghệ thuật được nhiều khoa Nghệ thuật đưa vào giảng dạy như môn học bắt buộc. Có rất nhiều cách quan sát và giải thích tác phẩm nghệ thuật. Một trong những cách thường được sử dụng nhất, đó là đưa ra hệ thống câu hỏi.

Phương pháp cá nhân – Tôi có những gì?

Tất cả các câu trả lời cho tác phẩm nghệ thuật đều được quy định bởi những kinh nghiệm cá nhân và xã hội khác nhau của chúng ta. Chúng không thể bị xem thường và nên là điểm nhìn đầu tiên khi chúng ta tư duy về một tác phẩm nghệ thuật.

Chính bạn: Những phản ứng đầu tiên của bạn tới tác phẩm là gì? Tại sao nó lại làm cho bạn thấy hoặc nghĩ như vậy? Có những khác biệt căn bản giữa chúng ta để điều chỉnh cách chúng ta xem chúng. Giới tính, chủng tộc, giai cấp và lứa tuổi…tất cả sẽ quyết định cách chúng ta quan sát và hiểu nghệ thuật cũng như thái độ, đánh giá và niềm tin của chúng ta.

Thế giới của bạn: Tác phẩm gợi cho bạn điều gì? Tại sao nó lại gợi cho bạn điều đó? Thế giới chúng ta đang sống và những vật xung quanh chúng ta sẽ định hình cách chúng ta quan sát chúng. Ví dụ, đất nước hoặc cội nguồn, gia đình, quê quán và môi trường ảnh hưởng sự giải thích của chúng ta.

Kinh nghiệm của bạn: Bạn có thể liên kết tác phẩm tới điều gì?

Tất cả chúng ta mang những kinh nghiệm và sở thích khác nhau tới phòng triển lãm. Ví dụ, những gì chúng ta nhìn thấy trên truyền hình hoặc rạp chiếu phim, nơi chúng ta viếng thăm, những gì đã xảy ra với chúng ta. Sự đa dạng trong kinh nghiệm này có thể giúp chúng ta có những cách phản ứng khác nhau tại triển lãm.

Quan sát đề tài – Nó nói về điều gì?

Mỗi tác phẩm nghệ thuật có thể được nhìn theo những gì nó kể với chúng ta, nội dung của nó, tựa đề của nó và thể loại của nó. Trong một vài trường hợp chủ đề của tác phẩm có thể tập trung vào hình thức của nó (như tác phẩm trừu tượng).

Nội dung: Tác phẩm là gì? Nó nói về cái gì? Chuyện gì xảy ra?

Thông điệp: Tác phẩm đại diện cho cái gì? Di chuyển ra xa khỏi sự mô tả trực diện mà bạn quan sát, cố gắng nghiên cứu những gì mà tác phẩm đại diện. Có những ký hiệu nào mà bạn nhận ra?

Tựa đề: Nghệ sĩ gọi nó là gì? Điều này có thay đổi cách chúng ta xem tác phẩm hay không?

Chủ đề: Chủ đề của tác phẩm là gì?

Thể loại: Tác phẩm có quan hệ như thế nào với những thể loại truyền thống của lịch sử hội họa, tranh khỏa thân, tranh phong cảnh hay tranh đời sống không?

Quan sát đối tượng – Tôi có thể nhìn thấy gì?

Mỗi tác phẩm nghệ thuật, dù là hội họa, kiến trúc, video hay hình ảnh đều có phẩm chất bên trong riêng của nó. Điều này sẽ cho chúng ta biết cách đọc nó. Để hiểu được những phẩm chất này, chúng ta cần quan sát tác phẩm thật thận trọng, ví dụ như đường nét, mức độ, màu sắc, không gian và hình khối. Hơn nữa, nhìn vào những thuộc tính vật lý như chất liệu,cách thức làm ra tác phẩm sẽ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về tác phẩm. Chất liệu nghệ thuật hiện đại cho phép sự sắp xếp không giới hạn màu sắc, kết cấu và nước sơn. Các nghệ sĩ chỉ tiến đến hiện đại khi họ có thể dùng thuốc nhuộm để kiến tạo có chủ định các màu sắc. Kỹ thuật và chất liệu kiến trúc được mở rộng trong cách tương tự. Bắt đầu thế kỷ 20, những nghệ sĩ như: Marcel Duchamp đã trưng bày những vật thông thường, những đồ dùng hàng ngày trong phòng triển lãm như tác phẩm nghệ thuật. Bây giờ, những nghệ sĩ tự do có nhiều chất liệu đã trở về nghệ thuật hiện đại với vị trí dẫn đầu. Nghệ thuật đương đại có thể được làm từ bất kỳ thứ gì – điện ảnh và video, những vật bình thường nhưng có giá trị thẩm mỹ, thức ăn, nội thất – những chất liệu mà lịch sử và sự kết hợp của chúng ảnh hưởng cách hiểu của chúng ta về tác phẩm nghệ thuật.

Màu sắc: Nghệ sĩ đã sử dụng những màu sắc nào? Tại sao bạn nghĩ rằng họ lại sử dụng những màu đó? Chúng được tổ chức như thế nào? Chúng đã tạo ra những hiệu ứng gì?

Hình dáng: Những loại hình dạng nào bạn tìm thấy trong hội họa và kiến trúc? Chúng là đường cong, đường thẳng, góc nhọn hay điểm? Những hiệu ứng mà chúng tạo ra?

Dấu hiệu: Những loại dấu hiệu mà nghệ sĩ đã dùng? Chúng có hiệu ứng gì?

Bề mặt: Bề mặt nhìn giống cái gì? Loại kết cấu bề mặt bạn có thể quan sát? Những hiệu ứng mà chúng tạo ra?

Thang đo: Tác phẩm lớn như thế nào? Tại sao nó có kích thước này? Ý nghĩa của nó có thay đổi nếu nó lớn hơn hoặc nhỏ hơn không?

Không gian: Những cảm giác và ảo giác của không gian hoặc chiều sâu mà bạn tìm thấy trong tác phẩm? Hoặc không có? Có phải một vài nghệ sĩ muốn chúng ta nhận ra rằng một bức tranh đơn giản chỉ là nước sơn trên tấm bạt phẳng?

Chất liệu: Tác phẩm được làm từ chất liệu gì? Chúng là chất liệu nghệ thuật truyền thống hay chất liệu bình thường có giá trị thẩm mỹ? Phản ứng của bạn với tác phẩm thay đổi như thế nào nếu nghệ sĩ sử dụng chất liệu khác? Những sự kết hợp hay ý nghĩa hàm ẩn nào mà chất liệu đã mang tới?

Quá trình thực hiện tác phẩm: Tác phẩm được làm như thế nào? Nghệ sĩ đã làm cho nó hay nó được sản xuất? Những kỹ năng nào liên quan? Những sự thay đổi nào xảy ra cho tác phẩm khi nó đang được thực hiện? Quá trình thực hiện tác phẩm đã được hiển thị hoặc giấu đi như thế nào? Nếu nó là nghệ thuật sắp đặt, nó đã được sắp đặt như thế nào? Nếu nó là một tác phẩm video, nó được quay thành phim như thế nào và được trình chiếu như thế nào?

Bố cục: Tác phẩm nghệ thuật được tổ chức hoặc xếp đặt với nhau như thế nào?

Quan sát bối cảnh – Quan hệ của tác phẩm từ phòng Triển lãm đến thế giới rộng lớn

Nghiên cứu một tác phẩm nghệ thuật được làm khi nào, ở đâu và bởi ai có thể tiết lộ được nhiều điều về nó. Đọc tác phẩm một cách đơn giản thông qua tiểu sử tác giả hoặc bằng giả định về mục đích của nghệ sĩ là gì không phải là cách duy nhất để quan sát tác phẩm. Nghiên cứu bối cảnh bên trong tác phẩm được sản xuất (ví dụ như bối cảnh chính trị, lịch sử xã hội và văn hóa theo thời gian) sẽ nói cho chúng ta nhiều hơn. Công bằng mà nói, bối cảnh hiện tại có thể cho chúng ta cách đọc khác. Vị trí trưng bày trong phòng Triển lãm và những thông tin được đưa ra cùng nó có thể tiết lộ câu chuyện khác. Quan sát tác phẩm trong nền văn hóa thị giác rộng lớn hơn có thể tạo ra những ý nghĩa mới và thậm chí trái ngược cho hội họa và kiến trúc.

Khi nào: Khi nào tác phẩm được thực hiện? Chúng ta có thể kết nối tác phẩm với thời gian mà nó được tạo ra hay không?

Ở đâu: Tác phẩm được thực hiện ở đâu? Tác phẩm có kể cho chúng ta điều gì về nơi mà nó được tạo ra hay không?

Ai: Ai làm nó? Chúng ta biết gì về nghệ sĩ? Nó được làm cho ai?

Lịch sử: Bạn có thể liên kết nó tới lịch sử chính trị và xã hội theo thời gian hay không?

Nghệ thuật khác: Bạn có thể liên kết nó tới loại hình nghệ thuật khác trong cùng giai đoạn như điện ảnh, âm nhạc, văn học và thiết kế không?

Những lĩnh vực kiến thức khác: Tác phẩm nghệ thuật liên quan tới những lĩnh vực kiến thức khác như thế nào, ví dụ như khoa học, địa lý, toán học, hệ sinh thái?

Hiện tại: Ngày nay, người ta xem tác phẩm như thế nào? Nó giống và khác như thế nào khi nó được xem lần đầu tiên?

Cách treo: Có bao nhiêu khoảng không gian xung quanh tác phẩm? Tác phẩm nghệ thuật nào khác kế bên hay gần với nó? Chúng có vẻ giống hay hoàn toàn khác biệt? Có sự liên kết nào về chủ đề hay thị giác giữa những tác phẩm này hay không? Đây có phải là một sự trưng bày chuyên biệt hay không?

Giải thích: Có những loại thông tin nào để làm rõ tác phẩm, ví dụ như tên gọi, chú thích mở rộng, những văn bản trên tường? Những thông tin này ảnh hưởng đến kinh nghiệm xem tác phẩm của bạn như thế nào? Bạn có còn cảm thấu như vậy nếu không có bất kỳ thông tin nào hay không?

Môi trường: Căn phòng có kích thước như thế nào? Điều này ảnh hưởng thế nào đến kinh nghiệm xem tác phẩm của bạn? Bạn nghĩ các tác phẩm nghệ thuật cần căn phòng rộng bao nhiêu? Nghĩ về quy mô lẫn thang đo. Màu sắc của những bức tường là gì? Điều này ảnh hưởng đến môi trường không? Loại ánh sáng nào được sử dụng? Tác phẩm nghệ thuật trông khác hơn trong bối cảnh khác như phòng tranh hay ngoài trời hay không?

VÍ DỤ MINH HỌA VỀ GIẢI THÍCH NGHỆ THUẬT

CHIẾC THANG CHO BOOKER. T. WASHINGTON

Martin Puryear là nghệ sĩ đương đại, là người đã thực hiện tác phẩm điêu khắc mang tên Chiếc thang cho Booker T. Washington năm 1996. Chúng ta hãy xem những gì mà nghệ sĩ đã thực hiện để tác phẩm mang ý nghĩa cho chính anh ta và cho người xem bằng cách sử dụng công thức Đề tài + Môi trường + Hình thức + Bối cảnh = Ý nghĩa

Đề tài

Puryear đã chọn đề tài chiếc thang cho tác phẩm điêu khắc của anh ta. Trong lựa chọn duy nhất đó, anh ta đã dùng nhiều sự liên tưởng. Những chiếc thang thường được dùng để leo lên chạm tới những đỉnh cao mà có lẽ chúng ta không thể chạm tới khi hái quả từ những cành cây, nóc nhà của những tòa tháp. Có “nấc thang lên thiên đường” trong những bài hát và thơ ca. Chúng ta “leo lên những nấc thang thành công”. Những nấc thang cũng cho phép chúng ta leo xuống từ những độ cao ngất ngưỡng. Những chiếc thang có nhiều bậc. Chúng ta leo lên hay trèo xuống mỗi bậc một lần. Chúng ta leo lên những chiếc thang một cách cẩn thận. Những chiếc thang nên tập trung ở những góc chắc chắn để đạt độ bền tối đa; những chiếc thang có thể trượt xuống dưới người leo, trong trường hợp đó chúng ta thường được cảnh báo “xuống thang” ngay khi nó rơi xuống mặt đất để giảm thiểu hoặc tránh thương vong. Những chiếc thang được sử dụng để giải thoát con người thoát khỏi cháy nhà cao tầng và đôi khi là để những chú mèo sợ leo xuống những cây cao mà chúng đã leo lên. Nói chung, những chiếc thang mang đến những liên tưởng tích cực.

Môi trường

Puryear đã làm chiếc thang của anh ta từ gỗ đặc biệt là cây tần bì. Anh ta để gỗ thô, không đánh véc ni hay phủ lên bất kỳ miếng bảo vệ nào. Gỗ tần bì được đẽo bằng tay. Những cây này được trồng trên đất của Puryear ở ngoại ô New York. Nghệ sĩ đã chặt cây và chia nó làm hai phần liên tiếp nhau để làm thành những cạnh bên của chiếc thang. Anh ta đã đẽo bằng tay từng nấc thang rồi gộp chúng lại một chỗ. Việc lựa chọn môi trường làm việc và hành động một cách lành nghề của anh ta ngụ ý rằng anh ta có một sự gắn bó chân thành với vật liệu của mình.

Hình thức

Puryear đã làm tác phẩm điêu khắc này rất dài: 36,5 feet (tương đương với 11,1252m). Anh ta làm chiếc thang này theo kiểu hẹp dần từ dưới lên trên: mỗi bậc sẽ hẹp hơn cái trước đó và độ hẹp của bậc cuối cùng là khoảng 1 inch ở đỉnh và 2 foot ở đáy bậc. Anh ta cũng không thay đổi cạnh bên của chiếc thang mà để chúng cong cả trong lẫn ngoài. Bởi vì khi chiếc thang bị cong, nó sẽ không cân bằng và không chắc chắn để leo lên hơn chiếc thang thẳng. Anh ta đã làm chiếc thang này bằng cách nào, Puryear trả lời: Làm thế nào mà một người có thể leo lên chiếc thang này khi đỉnh của nó chỉ còn có 1 inch? Có phải lúc nào chiếc thang này cũng có nghĩa là để được leo không?

Bối cảnh

Puryear đã cung cấp ba điểm quan trọng về thông tin bối cảnh là những phần nói cho chúng ta biết về tác phẩm. Thứ nhất, đây là tác phẩm nghệ thuật chứ không chỉ là một chiếc thang. Người nghệ sĩ đưa ra dấu hiệu cho khán giả rằng đây là tác phẩm nghệ thuật bằng việc trưng bày nó trong triển lãm nghệ thuật. Bởi vì nghệ sĩ đã làm một tác phẩm nghệ thuật, nó không đơn giản chỉ là một chiếc thang, anh ta mời khán giả giải thích nó. Thứ hai, khi đặt chiếc thang này trong phòng triển lãm nghệ thuật, anh ta dựng thẳng nó để đạt độ cao nhất và không để chân nó tựa lên sàn.

Tựa đề là điểm thứ ba của thông tin bối cảnh. Puryear mong khán giả của anh biết rằng Booker T. Washington là một nhân vật lịch sử rất quan trọng. Washington (1856-1915) sinh ra trong cảnh nô lệ; lúc ông 6 tuổi, tổng thống Abraham Lincoin đã ban hành Tuyên ngôn Giải phóng nô lệ. Ông ấy đã học và sau đó giảng dạy ở Hampton (Virginia) Normal và Viện Công nghiệp, sau đó được chọn làm viện trưởng viện đào tạo giáo viên mới của người Mỹ gốc Phi, bây giờ là trường Đại học Tuskegee. Washington có lẽ là nhà lãnh đạo da đen nổi bật nhất thời điểm đó, tuy nhiên quan điểm của ông đã gây tranh cãi khi ông biện hộ về sự tiến bộ của người da đen thông qua giáo dục hơn là thông qua những đòi hỏi về quyền công dân. Những cuốn sách của ông bao gồm “Đi lên từ chế độ nô lệ” được viết năm 1901.

Puryear là một nghệ sĩ người Mỹ gốc Phi.  Chiếc thang được chạm trổ, làm bằng tay, cong lại, treo cao hơn mặt sàn rõ ràng là một ẩn dụ. Puryear không muốn nói về một vật thể được nhìn thấy như có chức năng như một chiếc thang mà là một hình ảnh mang tính biểu tượng. Đó là vật thể giàu tính biểu tượng. Những chiếc thang có nhiều nghĩa rộng, thường là tích cực, về việc tiến đến đỉnh cao mới, về những thách thức cá nhân gặp phải, về những mục tiêu cá nhân hay xã hội. Đây là một chiếc thang nhất thời, tuy nhiên: nó không được đặt xuống mặt đất hay dựa vào bất cứ cái gì mà treo lơ lửng trên không. Khi chiếc thang này lên cao, con người không thể leo lên đó một cách an toàn bởi vì những bậc của nó đã giảm bớt độ rộng cho tới khi chỉ còn 1 inch ở đỉnh.

Có lẽ tác phẩm điêu khắc này là sự sắp xếp thị giác dựa vào việc leo trèo mang tính ẩn dụ. Chúng ta có thể leo lên những chiếc thang một cách tự do tăng dần đến những đỉnh cao mới. Chúng ta có thể tưởng tượng những chiếc thang tượng trưng mà chúng ta có thể kiến tạo để chạm tới trong trạng thái cao hơn của cuộc sống hoặc tình trạng cao hơn của ý thức. Có lẽ chiếc thang của Puryear yêu cầu chúng ta phản ánh cẩn thận trên những chiếc thang tưởng tượng mà chúng ta kiến tạo để chạm tới những đỉnh cao cá nhân mới, sự tăng trưởng kinh tế và tình trạng xã hội.

Tác phẩm điêu này của Puryear không phải là chiếc thang ẩn dụ chung chung mà nghệ sĩ đặc biệt nhấn mạnh nó như là chiếc thang của Booker T. Washington. Bởi vì tiểu sử của Washington – sinh ra là nô lệ, mất đi là một nhà lãnh đạo vì sự công bằng xã hội – đề tài chủng tộc được gắn với tác phẩm điêu khắc này. Chúng ta có thể đặt tựa đề tác phẩm điêu khắc của Puryear bên cạnh tựa đề cuốn sách của Washington, “Đi lên từ chế độ nô lệ” dẫn chúng ta đến một sự giải thích bi quan rằng một người không thể phát triển từ chế độ nô lệ.  Có lẽ tác phẩm kiến trúc này là sự phê bình phủ định về nấc thang chiến lược mà Washington đã xây dựng cho những người da đen tự do khỏi cuộc đàn áp xã hội.

Tuy nhiên, có vẻ như tác phẩm này mang tính tích cực bởi những tác phẩm điêu khắc khác của Puryear thường mang tính tích cực và lạc quan hơn tiêu cực và phủ định. Puryear có vẻ ngưỡng mộ đỉnh cao kỳ lạ mà Washington đã làm được thậm chí với những bậc thang xã hội hạn chế để ông ấy có phương tiện đi đến hoặc với chiếc thang mà Washington đã xây dựng cho chính ông ta.

Theo KHOAVANHOC-NGONNGU.EDU.VN